Międzyczas: Vaclav Smil "Jak naprawdę działa świat. Przewodnik po naszej przeszłości, teraźniejszości i przyszłości"

Tytuł: "Jak naprawdę działa świat. Przewodnik po naszej przeszłości, teraźniejszości i przyszłości"

Autor: Vaclav Smil

Wydawnictwo: Insignis

Ilość stron: 456

Data wydania: 24-04-2024

Moja ocena: 9/10

Vaclav Smil, uznany naukowiec i autor ponad czterdziestu książek, w swojej publikacji podejmuje się trudnego zadania: wytłumaczenia, jak działa nasz świat. Robi to w sposób przystępny i uporządkowany, zaczynając od perspektywy hipotetycznej sondy, wysyłanej co jakiś czas przez obcą cywilizację, aby obserwować rozwój Ziemi. Początkowo przez miliony lat na naszej planecie nie dzieje się nic przełomowego, życie rozwija się w oceanach, aż sinice, dziś tak uciążliwe dla turystów, zaczynają produkować tlen, radykalnie zmieniając atmosferę. Z czasem życie wychodzi na ląd, pojawiają się zwierzęta czworonożne, a w końcu część z nich staje na dwóch nogach. Od tej chwili rozwój przyspiesza. Kluczowe dla cywilizacji było opanowanie ognia, a potem udomowienie zwierząt, jednak największe przemiany przyniosła rewolucja przemysłowa, której zdobycze wykorzystujemy do dziś.

Książka podzielona jest na rozdziały: Energia, Wytwarzanie żywności, Świat materiałów, Globalizacja, Zagrożenia, Środowisko i Przyszłość. Każdy z nich odsłania istotny aspekt funkcjonowania współczesnego świata. Smil wyjaśnia, czym naprawdę jest energia i elektryczność, pokazuje, z jakimi wyzwaniami wiąże się produkcja żywności dla stale rosnącej populacji oraz dlaczego cztery materiały - cement, stal, tworzywa sztuczne i amoniak - stanowią fundament naszej cywilizacji. Podkreśla przy tym, że dopóki do ich wytwarzania niezbędne będą paliwa kopalne, nie zmienią tego nawet najbardziej zaawansowane technologie, sztuczna inteligencja czy elektronika.

Autor opisuje świat jako pełen „czarnych skrzynek” - urządzeń, które potrafimy obsługiwać, wiedząc, czego potrzebują i co nam dają, ale bez rozumienia procesów wewnętrznych (jak komputer). Smil przypomina, że jesteśmy całkowicie zależni od elektryczności i paliw kopalnych. Całkowite odejście od plastiku również nie jest możliwe, choćby ze względu na jego znaczenie w medycynie. Zmiana źródeł energii wymagałaby gromadzenia ogromnych zasobów w miastach, aby zapewnić stabilność dostaw. Najbardziej efektywnym rozwiązaniem byłyby elektrownie jądrowe, lecz ich rozwój wciąż budzi sprzeciw społeczny. Smil podkreśla, że zmiana jest konieczna, ale musi być stopniowa i rozciągnięta na pokolenia.

W rozdziale o globalizacji autor analizuje jej przyspieszenie pod wpływem postępu technicznego oraz przemian politycznych i społecznych. Zauważa, że prognozy dotyczące przyszłości świata są obarczone ogromną niepewnością, ponieważ zależą od czynników, na które nie mamy wpływu, jak polityka międzynarodowa czy nagłe pandemie.

Rozdział o zagrożeniach pokazuje, jak bardzo nasze życie codzienne narażone jest na ryzyko. Smil wyróżnia zagrożenia dobrowolne (np. jazda samochodem),niedobrowolne (np. terroryzm) oraz naturalne. Wśród tych ostatnich szczególnie groźna jest burza geomagnetyczna, która mogłaby na długo pozbawić nas elektryczności. Taka awaria oznaczałaby brak prądu, transportu, komunikacji, a nawet możliwości zakupu żywności czy wypłaty pieniędzy. W konsekwencji sparaliżowałoby to wszystkie branże - w tym szpitale - i mogłoby mieć tragiczne skutki. Prawdopodobieństwo takiego zdarzenia w ciągu najbliższych dziesięciu lat szacuje się na 12%.

Smil wiele miejsca poświęca także środowisku i jego degradacji. Najważniejsze problemy to: zmiana klimatu, zakwaszenie oceanów, zmniejszanie warstwy ozonowej, aerozole atmosferyczne, ingerencje w cykle azotowe i fosforowe, zużycie wody słodkiej, zmiany w zagospodarowaniu terenów oraz utrata bioróżnorodności.

Autor przypomina, że o ociepleniu klimatu wiemy już od ponad wieku, a mimo to wciąż ignorujemy ten problem, nie podejmując zdecydowanych działań w skali globalnej. Na poziomie indywidualnym najbardziej realnym wkładem jest ograniczenie marnowania jedzenia i wody.

Ciekawostką są też wskazania autora dotyczące diet: według statystyk najdłużej żyją mieszkańcy Japonii i Hiszpanii.

To książka niezwykle wartościowa, bo w prosty, a jednocześnie rzetelny sposób porządkuje ogrom wiedzy o świecie i jego mechanizmach. Smil pokazuje, że choć technologia rozwija się błyskawicznie, nasze życie nadal w ogromnym stopniu zależy od energii, paliw kopalnych i kilku podstawowych materiałów. Zmusza do refleksji nad globalnymi zagrożeniami i nad tym, jak bardzo jesteśmy nieprzygotowani na niektóre z nich. To lektura, która otwiera oczy i prowokuje do zadania sobie pytania: dokąd zmierzamy jako cywilizacja?